Czerniak: objawy, przyczyny, rokowania i leczenie

Czerniak jest dość powszechnym nowotworem skóry. O dużej ilości jego przypadków możemy mówić ponieważ dane wskazują, że stanowi on aż 5-7% wszystkich nowotworów pojawiających się na skórze.

Jednak nie jest to rak występujący jedynie w widocznych miejscach, gdyż może on się zlokalizować w każdym miejscu na ciele, gdzie znajdują się komórki barwnikowe – czyli np. w jamie ustnej, krtani, we wnętrzu gałki ocznej, na błonach śluzowych w narządach płciowych, w żołądku, jelitach czy przełyku.

Co oznacza, że czerniak jest nowotworem złośliwym?

Nowotwór określany jest jako złośliwy, jeśli wykazuje wysoką tendencję do tworzenia w krótkim czasie przerzutów oraz jeśli stosowane terapie nie są w przeważającej ilości przypadków skuteczne. Oznacza to, że rak stanowi chorobę, z medycznego punktu widzenia trudną do wyleczenia, a rokowania dla pacjentów z zaawansowanym stadium czerniaka są bardzo złe.

Gdzie najczęściej powstaje czerniak?

Zgodnie z prowadzoną edukacją prozdrowotną dla społeczeństwa przez lekarzy czerniak powstaje najczęściej na ciele człowieka, w miejscach gdzie znajdują się znamiona barwnikowe, które potocznie nazywamy pieprzykami. W większości przypadków, nie ma powodu do niepokoju. Przecież ciemne plamki na ciele ma każdy z nas i nie wszyscy chorujemy na nowotwory skóry. Należy jednak zwracać szczególną uwagę na swoje znamiona i jeśli zaczyna dziać się coś niepokojącego udać się do lekarza dermatologa.

Na co zwrócić uwagę?

Powody do niepokoju pojawiają się jeśli pieprzyk znacząco zwiększa swoje rozmiary, jego kształt staje się bardzo nieregularny, ubarwienie również nierównomierne a dookoła pojawia się czerwona otoczka.

Które znamiona są najsilniej narażone na przemianę w czerniaka?

Z całą pewnością największym sprzymierzeńcem rozwoju czerniaka jest promieniowanie słoneczne. Tak więc jeśli lubimy się opalać to wszelkie znamiona, znajdujące się w miejscach stale wystawionych na działanie promieni UV są znacznie silniej narażone na przemianę w nowotwór złośliwy skóry. Ryzyko zachorowania jest większe również jeśli palimy papierosy. Dodatkowo jeśli nasze znamiona zlokalizowane są w miejscach gdzie stale narażone są na drażnienie i pocieranie przez ubrania (pod ramiączkami od stanika, pod gumką od majtek czy w pachwinach) również stałe drażnienie może prowadzić do zachorowania.

Co robić jeśli boimy się, że nasze znamiona mogą z biegiem czasu przerodzić się w czerniaka?

Najlepszym rozwiązaniem jest udanie się do lekarza dermatologa i przedstawienie mu naszych obaw. Specjalista obejrzy nasze pieprzyki i oceni ryzyko rozwoju nowotworu. Obecnie możliwe jest przeprowadzenie w warunkach ambulatoryjnych prostego zabiegu, dzięki któremu pozbędziemy się ryzykownych znamion. Lekarz zawsze usuwa je z tzw. „zapasem” skóry zdrowej, aby mieć pewność, że nie pozostaną żadne komórki, które mogłyby sprzyjać rozwojowi nowotworu, a wszystkie wycięte pieprzyki wysyłane są na badania histopatologiczne aby uzyskać całkowitą pewność.

Objawy czerniaka

Czerniak jest schorzeniem, które w przeważającej ilości przypadków rozwija się na bazie znamienia barwnikowego (pieprzyka) znacznie rzadziej powstanie na skórze dotychczas niezmienionej. Z tego powodu wśród podstawowych objawów tego nowotworu podaje się przede wszystkim zmiany w wyglądzie znamion, które powinny stać się dla nas niepokojące.

Co jest niepokojące?

• Zmienia się kształt oraz barwa znamienia,
• Znamię znacznie zwiększa swoje rozmiary,
• W krótkim czasie na ciele pojawia się wiele nowych znamion,
• Swędzenie wokół zmiany skórnej,
• Pieczenie wokół zmiany skórnej,
• Krwawienie w obrębie zmiany,
• Zaczerwienienie wokół zmiany,
• Nierówna powierzchnia zmiany,
• Nierówne krawędzie zmiany,
• Nierównomierne zabarwienie zmiany.

Jak diagnozuje się czerniaka?

Prawidłową diagnozę może postawić jedynie lekarz dermatolog bądź onkolog. Zastosowanie znajdują dwa systemy, w których lekarze określili kryteria diagnostyczne dla tego nowotworu.

ABCD…. Jest to system stworzony przez amerykańskich onkologów, każda z liter jest pierwszą literą konkretnej nazwy w języku angielskim i oznaczają niepokojące zmiany w obrębie znamion barwnikowych:

A – asymetria –zmiany w przebiegu czerniaka są nieregularne w każdej linii, dodatkowo pojawiają się wypukłości i nierówna powierzchnia,

B – brzegi – wszystkie krawędzie zmiany są nierówne oraz postrzępione,

C – kolor – znamiona, na których rozwija się czerniak mają nierówno rozmieszczony barwnik, widoczne są zarówno jaśniejsze jak i ciemniejsze punkty,

D – średnica lub rozmiar – jeśli znamię się powiększa, a jego średnica jest większa niż 5 mm powinno to podnieść poziom naszej czujności.

System Glasgow – zawiera 7 punktów analizowanych w czasie diagnostyki znamion na skórze pod kątem czerniaka:

1. Zmiana rozmiaru – powiększanie się znamienia,
2. Zmiana koloru – nierównomierne zabarwienie,
3. Zmiana kształtu – nierówne postrzępione brzegi,
4. Występowanie stanu zapalnego – czerwona otoczka wokół znamienia,
5. Zaburzenia czucia w obrębie znamienia – świąd, pieczenie,
6. Ze znamienia sączy się płyn, krwawi lub widoczny jest strupek,
7. Znamię ma średnicę przekraczającą 7 mm.

Przyczyny

Obecnie nie do końca jesteśmy w stanie określić dokładne przyczyny rozwoju nowotworu. Znamy za to cały szereg czynników predysponujących do zachorowania. Z całą pewnością na rozwój czerniaka wpływa styl naszego życia, jednak nie tylko.

• Czynniki genetyczne – występowanie nowotworów skóry w rodzinie,
• Nadmierna ekspozycja na promienie słoneczne,
• Korzystanie z solarium,
• Palenie papierosów,
• Znaczny spadek odporności organizmu,
• Stałe drażnienie, tarcie, uderzenia w obrębie znamion barwnikowych,
• Fenotyp nordycki – jasna karnacja, jasne bądź rude włosy, niebieskie oczy,
• Występowanie na skórze znamion dysplastycznych (plamy soczewicowate),
• Oparzenia słoneczne w okresie dzieciństwa,
• Występowanie znamion wrodzonych na skórze,
• Oparzenia wywołane przez popiół odroślinny,
• Duża ilość znamion na ciele.

Rokowania

To jakie będą rokowania dla czerniaka jest ściśle zależne od tego jak szybko zostanie on wykryty, a więc w jakim stadium zaawansowania znajduje się choroba oraz jak głęboko zmiany naciekają w głąb skóry. W diagnostyce medycznej dostępne są dwie skale , które określają postęp schorzenia oraz jego stadium – czterostopniowa Breslowa oraz pięciostopniowa Clarka. W każdej z nich pierwszy stopień określa najłagodniejsze zmiany, które dotyczą jedynie naskórka, natomiast IV oraz V świadczą o najgorszych rokowaniach.

Pojawiają się sprzeczności w interpretacji obu skali ponieważ poniekąd nie ukazują one identycznego stopnia schorzenia. Ta sformułowana przez Clarka określa poziom nacieku nowotworu na poszczególne warstwy skóry, zaś Breslowa bierze również pod uwagę różnice w grubości skóry w poszczególnych partiach ciała człowieka. Z tego powodu do oceny stopnia zaawansowania nowotworu i przedstawienia konkretnych danych pacjentom najczęściej wykorzystuje się skalę Breslowa.

Czerniak może zostać w pełni wyleczony – zależnie od rodzaju i stopnia zaawansowania. Jeśli natomiast przypadek jest trudniejszy to chory przeżyje od kilku miesięcy do kilku lat. Pamiętajmy jednak, że każdy przypadek z medycznego punktu widzenia jest inny i rozpatrywany indywidualnie, również jeśli chodzi o długość przeżycia.

Przerzuty

Czerniak jest nowotworem skóry, który wyjątkowo szybko się rozwija i bardzo łatwo daje kolejne przerzuty – tutaj znacząco odróżnia się od innych rodzajów raków. Może on generować zarówno przerzuty miejscowe jak i odległe, a przenosi się zarówno drogą limfatyczną jak i krwionośną.

1. Przerzuty miejscowe:

• Satelitarne – zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie guza,
• Tranzytowe – zlokalizowane w przebiegu naczyń chłonnych,
• Przerzuty do węzłów chłonnych, które znajdują się w bliskim sąsiedztwie guza.

2. Przerzuty odległe – do płuc, wątroby, mózgu, kości.

W wielu przypadkach czerniaka zdarza się, że choroba rozwija się tak szybko, że chory zgłasza się do lekarza w momencie, gdy już pierwsze przerzuty pojawiają się w narządach i wywołują pierwsze objawy chorobowe związane z nowotworem w danej lokalizacji.

Leczenie czerniaka

Leczenie chirurgiczne

Operacja stanowi podstawową metodę leczenia czerniaka. Podczas zabiegu usuwany jest zarówno nowotwór jak i określony margines zdrowej tkanki (uzależniony od stopnia naciekania guza). Konieczna jest również kontrola okolicznych węzłów chłonnych po kątem obecności komórek rakowych.

Jeśli czerniak zostanie wykryty w swoim początkowym stadium może zostać całkowicie wyleczony. Z tego powodu, tak ważne jest wczesne zauważenie zmian na swojej skórze i udanie się do specjalisty – dermatologa bądź onkologa.

Gdy fragment skóry z czerniakiem zostanie usunięty rana zostaje zszyta. Jeśli wycięty został duży fragment, bądź ze względu na warunki anatomiczne nie ma możliwości zszycia rany anatomicznie, pobiera się przeszczep z uda, który naszywa się na ranę, zakłada opatrunek uciskowy, a po upływie trzech dni należy sprawdzić czy przeszczep się przyjmuje.

Zastosowanie radioterapii

Wykorzystanie radioterapii w leczeniu zmian Czerniakowych ma miejsce w określonych przypadkach:

• Stanowi formę leczenia paliatywnego w sytuacji gdy nastąpiły przerzuty do kośćca,
• Jeśli z różnych przyczyn pacjent nie może zostać poddany operacji chirurgicznej (zostaje zdyskwalifikowany z medycznego punktu widzenia),
• Pacjent podejmuje decyzję, że nie chce być operowany i nie wyraża zgody a działanie chirurga,
• Jeśli przeprowadzony zabieg chirurgiczny nie objął całego nowotworu, to radioterapię wprowadza się jako uzupełnienie leczenia,
• Metoda miejscowego leczenia jeśli nie istnieje możliwość przeprowadzenia radykalnego zabiegu,
• Jeśli czerniak zaatakował gałkę oczną to radioterapia stanowi uzupełniającą metodę leczenia.

Zastosowanie immunoterapii

Stosowanie tej metody nie znalazło jeszcze poparcia dla skuteczności w badaniach klinicznych. Wykorzystuje się ją na razie na poziomie badawczym w wyspecjalizowanych klinikach. Stosowanie dużych dawek leków może również doprowadzić do śmierci pacjenta w skutek ich toksyczności.

Zastosowanie chemioterapii

W przypadku czerniaka występuje wyjątkowo niska odpowiedź na leczenie poprzez chemioterapię – plasuje się ona na poziomie 15-20%. Z tego powodu metodę tą wykorzystuje się jako terapię uzupełniającą oraz formę leczenia paliatywnego, dzięki czemu minimalizowane są dotkliwe objawy nowotworu. Chemioterapia stosowana jest jeśli przewiduje się, że poprawi ona komfort życia chorego, jeśli pojawią się pojedyncze i rozsiane zmiany o charakterze nowotworowym w płucach pacjenta a także jeśli zaobserwowane zmiany rakowe nie kwalifikują się do przeprowadzenia operacji.